نمایش در ایران:                                             

  از احوالات نمایش در دوران پیش از اسلام آگاهی درست نداریم . زیراکه گسسته گی های تاریخی ، اجتماعی و فرهنگی و انعدام بسیاری از نشانه ها و یاد بود های ادبی و هنری در طول قرن ها همگی سبب شده اند تا کمترین مدرک در این زمینه باقی مانده.  بنابراین ، اگر از وجود جنبه های نمایشی در برخی از آیین های اساطیری و مذهبی مثل آیین های پرستش میترا ، سوگ سیاوش و یا اجرای سرودهای اوستایی بگذریم و توضیح وتفسیر مراسم نمایشی همچون مغه کشی و کوسه برنشین را بر عهده علم انسان شناسی و جامعه شناسی قرار دهیم و تحقیق در قول( پولو تارک) مورخ یونانی در باب بنایی تماشاخانه در شهر های شوش و پرسپولیس توسط اسکندر مقدونی را کار باستان شناسا ن بشناسیم ، آنگاه برای پژوهنده نمایش دیگر چیزی قابل باقی نمیماندکه به بررسی آن بپردازیم .    

 اما پس از آن که مذهب اسلام سکنه گزید و فرهنگ آمیخته از تعالیم خو د با سنت ها و روش های زنده گی ایرانیان فراهم آورد و پس از گذشت قرن ها بازی های نمایشی و آهین های مذهبی و اجتماعی بار دیگر پدیدار گشتند . برخی از آنها مطعلق به دوران پیش از اسلام بودند که لاجرم تغییر مضمون میدهند مثل مراسم کوسه برنشین که تبدیل به میر نو روزی میشود و مغ کشی در هیهت عمر کشان رخ مینماید. اما برخی دیگر کم کم پیکره مستقل پیدا میکنند  از آن جمله است نقالی ، پرده داری و نمایش های عروسکی اما مهم ترین رخداد نمایشی ، درظهور نوع نمایش حزن انگیز مذهبی بود که بعد ها به عناوین چون شبیه و تعزیه مشهور شد . در مورد تاریخ آغاز این هنر و چگونه گی آن قول ها و نظریات گوناگون ابراز شده است. گویند که (معز الدوله دیلمی ) درقرن چهارم هجری فرمان صادر میکند که تهی آن به مراسم سوگواری فاجعه ( کرب بلا ) رسمیت داده میشود و از آن پس هر ساله مراسم در سوگ شهادت امام حسین ع و یارانش در گوشه و کنار مملکت برگزار میشود . قول ( ابن کثیر شامی) را میتوان دال بر وجود نمای تعزیه در قرن چهارم هجری پنداشت . چه نزدیک به چند قرن وقت لازم بود که تا اسباب تحول مراسم سوگواری فاجعه کربلا به یک شکل نمایشی فراهم آید ، و در این راه عوامل بسیار زیاد و گوناگون دخالت داشته است که در اینجا به برخی از آنها به اختصار اشاره میکنیم :

   1: وجود افرادی به نام مناقب که در قرن های پنجم و ششم هجری ، به روایت داستان های تاریخی برای مردم میپرداختند و از آنجا که این افراد شیعه مذهب بودند ، بیشتر به مدح اهل بیت پیامبر میپرداختند و از جنگ ها ، دلاوری ها و عدالت خواهی ها و همین طور مظالمی که بر آنها رفته بود سخن میگفتند.                                        

 2: ایجاد سلسله صفویه در قرن دهم هجری و رسمیت یافتن تشیع و تشویق و ترغیب شاعران به سرودن اشعار مذهبی و مهم تر از همه نظم داستانی دادن به وقایع کربلا توسط این شاعران از یک سوی و برگزاری مراسم سوگواری باشکوه از صوی دیگر . از جمله حماسه های دینی که در این دوره سروده شده اند ، گذشته از خاوران نامه و حمله حیدری ، باید از روضت الشهدا و سراینده آن ( کمال الدین حسین بن علی واحض کاشفی ) نام برد چه کاشف سبزه واری ، کلیه وقایع اهل بیت را به نثر نظم در کتاب خود آورده و به آن نظم داستانی بخشیده است.        

3: فراهم بودن زمینه های تاریخی و اجتماعی لازم ، زیرا که تعزیه در قالب و مضمون قادر بود تا جهان بینی و توقوعات انسان های که در شرایط استبدادی متعلق و معضلات اجتماعی و اقتصادی پیچیده زنده گی میکردند  و به سبب هجوم اقوام مختلف و تحمل مصایب بسیار دایما در یک عقب مانده گی تاریخی به سر میبردند تا در خود منعکس کنند و سبب شود تا تماشاگر مظلومیت خودرا درآن ببیند و تزکیه شود .  

مضمون تعزیه ، مانند اکثر هنر های دینی ، رویارویی دو نیروی خوب وبد – اولیا و اشقیا – و در بر گیرنده این وقایع است هجرت امام حسین و خاندانش از مدینه ! دست گیری و قتل فرستاده گانی که امام حسین (ع) برای جلب حمایت مردم به کوفه اعزام میدارد ، اسارت دو فرزند کو چک فرستاده امام حسن ، معاصره خاندان آن حضرت ، بستن آب به روی اهل بیت ، شهادت حضرت عباس  که قصد آوردن آب برای بچه های خاندان را دارد ، شهادت قاسم که عروسی اش همراهی دختر امام حسین تبدیل به عزا میشود ، شهادت دو پسر امام حسین یکی علی اکبر و دیگر علی اصغر ، شهادت 72 تن یاران امام حسین ، شهادت امام حسین و بلاخره مجالس اسارت زنان خاندان و بردن آنان به نزد یزید در دمشق. تعزیه در آغاز فقط حاوی وقایع تعزیت آمیز بود ، اما رفته رفته عناصر دیگری نیز وارد آن شدند . به طوری کلی تعزیه را از لحاظ موضوع به سه دسته تقسیم کرده اند. واقعه ، پیش واقعه و گوشه . واقعه ها شامل تعزیه های اصلی استند که راجع به شهادت امام حسین و یارانش در صحرای کربلا است . در این تعزیه ها مو ضوع و اشخاص ، مذهبی استند در این قسمت میتوان از شهادت حضرت عباس ، حضرت مسلم و دو طفلانش و شهادت امام حسین نام برد .                   

پیش واقع ها شامل تعزیه های فرعی استند که از نظر داستانی استقلال کامل ندارند و در ارتباط با یک واقعه به نمایش گذاشته میشوند . به عبارت روشن تر ، همیشه یک پیش واقعه منجر به واقعه میشود .در این تعزیه ها موضوع و اشخاص الزاما مذهبی نبوده اما در ارتباط با موضوع اصلی – واقعه کربلا آورده میشوند از آن جمله است مجلس عباس هندو . گوشه ، شامل شبیه های است که عناصر کمیک در آنها وجود دارد و از نظر داستان هم مستقل استند . اشخاص این شبیه ، مذهبی و غیر مذهبی بوده و حتی از سایر ملل نیز اشخاص در آن وارد شده است . شبیه مضحک از تحول همین گوشه ها به وجود امده است از نمونه گوشه ها میتوان عروسی رفتن فاطمه زهرا را نام برد . زبان تعزیه شعر است و از آن جا که اشعار توسط شاعران درباری و صاحب سبک سروده نشده و بیشتر تحت تاثیر زبان عوام شکل گرفته  ، لذا ازخطاها ی لغوی ادبی و دستوری بر کنار نبوده است . اما چه باک که آکنده از عوامل نمایشی بوده وبا توده های تماشاگر خود به راحتی میتوانسته ارتباط بر قرار کند. موسیقی و آواز از اهمیت و اعتبار خاص بر خوردار بوده و نقش این دو در تعزیه تا جایی است که بسیار از اهل فن آنرا اپرای تراژیک میدانند که در نوع خود بی نظیر بوده است.   از حالات موسیقی که در تعزیه به کار میرود ، گوناگون و معمولا شامل نی ، قره نی، طبل ، دهل ، کرنا و سنج و شیپور است . البته استفاده از این حالات بستگی به مکان اجرای تهزیه و امکانات تعزیه گردان ها و متولیان آن دارد. صحنه آرایی و استفاده از وصایل همچون اغلب نمایش های شرقی در تعزیه نمادین بود ه و باور های مذهبی تماشاگران ویژه گی های خاص به شیوه اجرا و استفاده از اشیا و وصایل و با زیگری میدهد .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: